دلایل مختلفی کشورهای صنعتی و برخی کشورهای در حال توسعه را برآن داشته است تا محدودیت هایی در مصرف محصولات پلاستیک وضع کنند. محصولات پلاستیکی به دلیل مزیت های گسترده ای مانند:
- طول عمر بالا
- گستره وسیعی از خواص
- مقاومت شیمیایی بالا
- قابلیت تولید محصولات بهداشتی
- فرآیند آسان
- مصرف انرژی پائین در صنایع تبدیلی
- مقرون به صرفه بودن تولید و …
به سرعت ، بی پروا و با روند رشدی باورنکردنی جایگزین مواد سنتی تر شدند.
این بیت خواجه شیراز با کمی تغییر زبان حال این جریان است:
فغان کین لولیان شوخ و شیرین کار شهرآشوب چنان بردند عقل و دل که ترکان خوان یغما را
بیش از 70 سال از تجاری شدن پلاستیکها می گذرد و در بیشتر این سالها کمتر کسی اندیشید که شاید همین مزیتها روی دیگری نیز داشته باشد. در سالهایی نه چندان دور ابتدا سازمان های مردم نهاد (NGOs) زیست محیطی ، سپس دانشمندان و پس از آن صنعتگران و دست آخر دولتمردان به این نتیجه رسیدند که این ره به ترکستان است.
همانطور که طول عمر بالا و مقاومت شیمیایی محصولات پلاستیکی کاربرد آنها را در زمینه های مختلف تسهیل می کرد، عدم تجزیه پذیری و ماندگاری بالای محصولات استفاده شده در بستر محیط زیست، مشکلی عظیم را در جایی دیگر رغم زد. از جهتی خرسندیم که بنوان مثال طول عمر لوله های پلاستیکی به راحتی بیش از 50سال است و این به معنای راحتی خیال در صنعت ساختمان خواهد بود و از سویی دیگر محصولات پلاستیکی دریاها، اقیانوس ها و جنگل ها را فرا گرفته اند و امیدی نمیرود به این زودی ها سفره خود را جمع کنند.
همانگونه که فرآوری آسان، هزینه پائین، مصرف انرژی کمتر در فرآیندهای تبدیلی محصولات پلاستیکی را در همه شئون زندگی ما وارد کرد، خارج کردن آن بسیار دشوار می نماید. اکثر ما خاطرمان هست که در هر خانه ای سفره ای از جنس مشمع (PVC) وجود داشت که در زمان صرف غذا گسترده و پس از آن تمیز و برای نوبت ها بعدی جمع می شد. این سفره گرچه خود از مواد پلاستیک بود ولی برای مدت طولانی مهمان خانه های ما بود. اما اکنون عمدتا از سفره های یکبار مصرف پلاستیکی استفاده می شود که در هر وعده غذایی وارد چرخه زباله های شهری می گردد. این ثروت عظیم ،چه کشوری باشیم که از منابع نفتی بهره ای ندارد و چه سرزمینی باشیم غنی از آن ، بدین شکل به راحتی هرچه تمامتر درحال از دست رفتن است.
همانطور که محصولات پلاستیکی با ضوابطی ، به راحتی برای مصارف بهداشتی، مانند ملزومات نوزادان، ملزومات پزشکی، بطری های آب و سایر نوشیدنی ها، اسباب بازی کودکان و … مورد استفاده قرار گرفتند، اکنون با معضل تجمع مواد شیمیایی در بدن انسان ها که از منابع معلوم و نامعلوم نشأت گرفته است روبرو هستیم. مشکلاتی که نه تنها جان افراد را به خطر می اندازد، بلکه کاهش طول عمر مفید، هزینه های درمان و … بار گرانی را بر دوش جامه می اندازد.
البته می دانیم که در این راه اشتباهات بوجود می آید و این هزینه- فایده کلان، بلند مدت و همه جانبه است که شاید بتواند کمی از دوباره کاری ها را کاهش دهد. قطعا ما بایستی از افراطی که در مصرف محصولات پلاستیکی دچار آن شدیم، درس بگیریم و در زمینه محصولات جایگزین پلاستیک ها مانند بایو پلیمر ها برحذر باشیم. اما این بدین معنی نیست که نسبت به مصرف و توسعه آنها سریعا و جانبدارانه موضع منفی اتخاذ کنیم.
در هر حال همانطور که گفته شد برخی کشورها به دلایل مختلفی مانند:
- کمبود منابع نفت و یا عدم دسترسی راحت و ارزان به آن
- مشکلات زیست محیطی
- مشکلات بهداشتی
- افراط در فرهنگ مصرف گرایی
- ملاحظات سیاسی و …
اقدام به محدودیت در مصرف پلاستیک ها، بالاخص در کاربردهای یکبار مصرف نموده اند. نمونه های آن را می توان ملاحظه نمود.
فرآیند جایگزینی محصولات پلاستیک در دنیا بصورت یک فرهنگ و یا یک الزام رو به توسعه در حال همه گیری است. ما نیز طبعا گریزی از مواجهه با آن نداریم و بایستی تکلیف خودمان را با این قطار سریع السیر روشن کنیم. باز به نظر می رسد، سازمان های مردم نهاد و دانشمندان ایران در این امر جلودار هستند . صنعت نیز فعالیت هایی را شروع کرده است و باز به نظر می رسد از نظر سیاست های کلان منتظریم تا سیل ما را ببرد.